Temat główny

Tworzywa sztuczne to materiały syntetyczne wytwarzane z paliw kopalnych, takich jak ropa naftowa. Tworzywa sztuczne składają się z dużych cząsteczek zwanych polimerami. Polimery powstają poprzez połączenie wielu identycznych małych cząsteczek (monomerów) w duży łańcuch. Jest to pierwszy krok w procesie produkcji tworzyw sztucznych, zwanym polimeryzacją. Dalsze pierwiastki chemiczne, takie jak wodór, azot lub tlen, są zwykle dodawane w celu zmiany właściwości materiału.

Tworzywa sztuczne są jednym z najbardziej wszechstronnych materiałów dostępnych obecnie na rynku. Nie tylko wykorzystuje się je do wszelkiego rodzaju opakowań i konserwacji materiałów eksploatacyjnych, ale także można je znaleźć w produktach, których używamy w pracy i życiu codziennym. Zaczynając od naszych komputerów po meble i ubrania, które nosimy, zdajemy sobie sprawę, że plastik jest niezbędnym materiałem. Od połowy XX wieku, kiedy plastik stał się bardziej popularny, jego globalna produkcja wzrosła z 2 milionów ton rocznie w 1950 roku do 460 milionów ton w 2019 roku (patrz rysunek 1), co odpowiada prawie 230-krotnemu wzrostowi (Ritchie & Roser, 2018).

Rysunek 1. Przyspieszony wzrost produkcji tworzyw sztucznych od lat 50-tych XX wieku (Źródło: Plastikatlas, 2019)

Według statystyk z 2021 r. około 15% tworzyw sztucznych jest produkowanych w Unii Europejskiej. Jednak produkcja tworzyw sztucznych w UE wykazuje obecnie tendencję spadkową (Plastics Europe, 2022).

Jednym z powodów, dla których tworzywa sztuczne stały się tak powszechne, jest ich trwałość, niski koszt produkcji i niewielka waga. Jednak trwałość plastiku jest jedną z jego największych wad.

W Europie tworzywa sztuczne są najczęściej wykorzystywane w przemyśle opakowaniowym (40%), a następnie w budownictwie (20%), elektronice (6%) i rolnictwie (3%) (WU, 2021). Pozostałe tworzywa sztuczne można znaleźć w produktach konsumenckich, takich jak kosmetyki, farmaceutyki i przedmioty używane do celów rekreacyjnych (np. produkty sportowe). Zastosowanie tworzyw sztucznych w przemyśle kosmetycznym jest problematyczne ze względu na istnienie mikroskopijnych drobin, znanych również jako mikro- lub nanoplastiki, które dostają się do organizmu ludzkiego (Parlament Europejski, 2023

Z języka angielskiego „5R”, czyli – Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, and Rot (odrzucenie, redukowanie, ponowne użycie, recykling, kompostowanie)  – to zasada, która może prowadzić jednostki w kierunku zrównoważonej konsumpcji i praktyk zarządzania odpadami. Zasada ta ma na celu zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów i zachęcenie ludzi do zwracania większej uwagi na swoje nawyki konsumpcyjne.

1. Refuse (Odrzucenie): zachęca do zrezygnowania z używania niepotrzebnych produktów i opakowań, takich jak plastikowe torby lub przedmioty jednorazowego użytku.
2. Reduce (Redukowanie): podkreśla znaczenie mniejszej konsumpcji. Ograniczając naszą konsumpcję, możemy zmniejszyć popyt na produkty, co może prowadzić do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów.
3. Reuse (Ponowne użycie): polega na przedłużaniu żywotności produktów. Dzięki ponownemu wykorzystaniu przedmiotów możemy zmniejszyć potrzebę zakupu nowych, co może oszczędzać zasoby i zapobiegać marnotrawstwu.
4. Recykling: to metoda zarządzania odpadami, która polega na przetwarzaniu materiałów w celu wytworzenia nowych produktów. Należy jednak pamiętać, że recykling nie jest doskonałym rozwiązaniem i przed jego zastosowaniem konieczne jest nadanie priorytetu innym punktom zasady „5R”.
5. Rot (Kompostowanie): Odpady organiczne, takie jak resztki jedzenia, mogą być kompostowane i przekształcane w pożywną glebę, którą można wykorzystać w ogrodnictwie.

Przestrzegając tych pięciu zasad w tej kolejności, tj. „odrzucenia” jako pierwszej opcji i „kompostowania” jako ostatniej, jednostki mogą znacznie zmniejszyć swój ślad ekologiczny i przyczynić się do bardziej zrównoważonej przyszłości (Reketat, 2021). W niektórych klasyfikacjach piąte „R” odnosi się do „Rethink” (Przemyśl) lub „Repair” (Napraw) zamiast „Rot” (Kompostuj).